KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLENMESİNDE ALACAKLININ HAKLARI
25 Kasım 2021
Ticari hayatta faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişiler sıklıkla çek düzenleyerek ticari faaliyet yapmaktadır. Çek günümüzde ticari hayatın vazgeçilmez unsurlarından biri olmuştur. 5941 sayılı Çek Kanuna göre çek, ticari bir ilişkiden kaynaklı tacirler arasında borç ödeme aracıdır. Bir ticari ilişkiden kaynaklı borcun ispat aracıdır. Borcun çek olarak ödenmemesi Çek Kanunu'nda düzenlenen belirli cezai yaptırımlarla korunmuştur. Çek Kanunu'nun 5. maddesine göre üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılması hâlinde, altı ay içinde hamilin talepte bulunması üzerine, Cumhuriyet savcısı tarafından, her bir çekle ilgili olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmektedir.
Türkiye'de çek, "ileri vadeli çek uygulaması" nedeniyle fiilen bir "ödeme aracı" olmaktan uzaklaşmış, bono gibi kullanılan bir kıymetli evrak haline gelmiştir. Türkiye'de çekin karşılığının hesapta bulundurulmaması halinde cumhuriyet savcılıkları tarafından “çek düzenleme yasağı” ve “çek hesabı açma yasağı" yaptırımları uygulanmaktadır. Çek Kanunu'ndaki son değişikliklerle karşılıksız çek keşide etmek, hapis cezasını gerektiren bir suç olmaktan çıkmıştır.
Karşılıksız çekin bankaya kanuni süresi içerinde bankaya ibraz edilmesi gereklidir.
TTK m.796’ya göre bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün; düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Bu bakımdan, bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdeniz’e sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdeniz’e sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler, aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır.
Özetle, yukarıda açıklanan düzenlemeye göre çekte üç tür ibraz süresi vardır:
- Çekin düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı (İstanbul – İstanbul) ise, ibraz süresi 10 (on) gündür.
- Çekin düzenlenme ile ödeme yeri farklı (İstanbul – Bursa) ise veya bunlar aynı kıtada farklı ülkelerde (İstanbul – Köln) ise, ibraz süresi 1 (bir) aydır.
- Avrupa ülkeleri ve Akdeniz’e sahili bulunan ülkeler (Kahire – Roma), aynı kıta ülkeleri sayılır; yani 1 (bir) aydır.
- Çekin düzenleme yeri ile ödeme yeri ayrı kıtalarda bulunan ülkelerde (İstanbul – Montreal)) ise, ibraz süresi 3 (üç) aydır.
Bankaya ibraz edilen çekin üzerine karşılıksızdır şerhi banka tarafından yazılması halinde çeki elinde bulundaran alacaklı 6 ay içerisinde cumhuriyet savcılığına yapacağı şikayetle karşıksız çeki keşide eden kişiye karşı çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının konulmasını talep edebilir. Çeki elinde bulundaran alacaklı Asliye Ticaret Mahkemesine yapacağına başvuruyla ihtiyati haciz kararını kısa bir süre içerinde alabilir. İhtiyati haciz kararı ise alacaklıya borçlunun üzerine kayıtlı menkülleri, gayrimenkülleri, üçüncü kişiler nezdinde bulunan alacakları üzerinde icra müdürlükleri vasıtasıyla haciz işlemi tatbik etmeye imkan vermektedir. Alacaklının ihtiyati haciz yoluna başvurması borçlunun alacaklıdan mal kaçırma ihtimaline karşı koymak için tedbir mahiyetinde olan bir hukuki prosedürdür.
Alacaklı ihtiyadi haciz kararının kendisine verildiği tarihten itibaren 10 gün içerisinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesinden kararın infazını istemelidir. Aksi takdirde ihtiyadi haciz kararı kendiliğinden ortadan kalkar. Haksız ihtiyati haciz nedeniyle borçlu manevi tazminat isteyebilir, Haksız ihtiyadi haciz isteyen alacaklı borçlunun ve üçüncü kişilerin bu yüzden uğrayacakları bütün zarardan sorumlu olur.
Av. Fatih Mehmet ERCİYAS